Mekanik saatler

Mekanik saatler saatseverler ve koleksiyonerler arasında birkaç on yıldan beri yeniden popüler olmuştur. Rolex ya da Patek Philippe tarafından üretilen kol saatlerinin en fazla ilgi gören lüks saatler olması boşuna değildir. Her iki üretici de değerlerini çok iyi şekilde koruyan mekanik saatler üretmektedir. Bazı vintage modeller ve özel modeller yıllar içinde satış fiyatının çok ötesinde fiyatlara da ulaşabilmektedir.

Mekanik saatlerin oldukça zor zamanlar geçirdiği bir dönem de olmuştur. Quartz saatlerin 1970'li yıllarda düşük fiyatlarla üretilmeye başlanmasıyla beraber çok sayıda saat üreticisi krize girdi. Bazı üreticiler üretim yapmayı durdurarak piyasadan tamamen çekildiler. Bu markalar artık sadece bu sektörün uzmanları tarafından bilinmektedir. Quartz saatlerin piyasaya hâkim olmasından önce mekanik kol saatleri ve mekanik cep saatleri günlük hayatın bir parçasıydı. Zamanı merak edenin bir saate sahip olması gerekiyordu ve bu saat kural olarak mekanik mekanizmayla çalışan bir saat oluyordu. Quartz saatler 1970'li yılların ortasından itibaren mekanik saatlerden çok daha düşük fiyatlarla satışa sunulduğu için mekanik saatleri piyasadan neredeyse tamamen sildi.

1980'li yılların başında mekanik saatler yeniden ilgi görmeye başladı. Saatseverler ve koleksiyonerler mekanik mekanizmanın tik tak sesinin büyüsünü yeniden keşfettiler. Bu saatlere gönül verenler saniyeler ve hatta dakikalara varan sapmaları göze almaktadır. Saattin imalatında kullanılan teknik ve kasanın içindeki mekanizma bu kişilerin daha çok ilgisini çekmektedir. Üreticilerin önemli bir kısmı quartz mekanizmalı saatler üretmeye başladığı için mekanik saat meraklıları eskici pazarlarında, açık arttırmalarda ve satıştaki eski mekanik saatler arasında bu modelleri aramaya başladılar. Bu yıllarda çok yüksek kaliteye sahip mekanik saatleri çok düşük fiyatlarla almak mümkün olmuştur. Ancak birkaç yıl sonra durum tamamen tersine döndü. Eski mekanik saatlere olan talep, arzı önemli ölçüde aştı. Geleneksel saat üreticileri bu gelişmeyi fark ederek koleksiyonlarına mekanik saatleri yeniden almaya başladılar. Hatta yeni markalar ve üreticiler mantar gibi türemeye başladı. Bu yeni firmalardan biri de Roland Schwertner tarafından 1990 yılında, yani Berlin Duvarı'nın yıkılmasından hemen sonra kurulan Alman saat üreticisi Nomos'tur.

Klasik saatçilik günümüzde bir Rönesans ve kimsenin daha önce öngörmediği bir canlanma yaşamaktadır. Kol saatleri kullanım nesnesinden olmaktan çıkarak kadınlar ve erkekler için birer statü sembolüne dönüşmüşlerdir.

Çok sayıda farklı özelliğe ve komplikasyona sahip farklı fiyat segmentlerinde satışa sunulan değişik mekanik saati modeli bulunmaktadır. Saat modellerinin bazıları birkaç milyon Euro fiyatla alıcı bulan özel üretim saatlerdir. Kullanılmış Seiko vintage modelleri 100 Euro'dan daha düşük fiyatlarla satın alabilirsiniz. Bu saatler genelde çok iyi durumdadır ve mekanik saat dünyasına uygun fiyatla giriş imkanı sunar. 100-200 Euro fiyat aralığında Japon üreticiler Citizen, Orient ve Seiko tarafından üretilen farklı mekanik saatlerin yeni modellerini satın alabilirsiniz. Junkers ve Zeppelin gibi farklı üreticiler de başlangıç modellerinde Japon Miyota mekanizmasını kullanmaktadırlar. Miyato, Citizen'in saat mekanizması departmanıdır.

İsviçre üretimi mekanik saatleri çok uygun fiyatlarla satın almanız da mümkündür. Kullanılmış vintage Tissot modellerinin fiyatları 100-400 Euro arasında değişmektedir. Bu üreticinin en sevilen saatlerinden biri olan Tissot PRS 516 modelinin yeni örneklerini yaklaşık 500 Euro'ya satın alabilirsiniz. Bu koleksiyon içindeki en önemli model Powermatic 80'tir. Bu saatin güç rezervi oldukça etkileyici bir süre olan 80 saattir. Bu model için 700 Euro civarında ödeme yapmanız gerekmektedir. Normalde bu kadar uzun güç rezervine sahip saatlerin en az fiyatı 1.000 Euro daha fazladır. Kronograf işlevine sahip PRS-516 modelinin kullanılmış örneklerinin fiyatı yaklaşık 1.000 Euro'dur. Bu serinin yeni modellerinin fiyatları 1.600 Euro düzeyindedir. Certina, Hamilton ve Longines tarafından üretilen mekanik saatlerin fiyatları Tissot modellerinin fiyatlarına yakındır.

İsviçreli saat üreticisi Omega saat sektöründe mükemmel bir üne sahiptir. Bu üreticinin saatleri yenilikçi teknolojileri, şık tasarımları ve çok iyi fiyat/performans oranıyla ilgi toplamaktadırlar. Omega'nın en tanınmış saatlerinden biri Speedmaster Professional Moonwatch modelidir. Bu kronograf modeli Ay'daki ilk saat olma özelliğine sahiptir. Saatin iyi durumdaki ikinci el modelleri yaklaşık 2.500 Euro fiyatla alıcı bulmaktadır. Yeni modellerin fiyatı 3.000 Euro'dan başlamaktadır. "Silver Snoopy Award" Limited Edition gibi özel üretim modellerin değeri satış fiyatlarının iki katını aşmıştır. İlk satışa çıktığında liste fiyatı 5.900 Euro olan bu modelin yeni örneklerinin satış fiyatı günümüzde 12.000 Euro'dan başlamaktadır.

Rolex dünyada en çok tanınan lüks saat markasıdır. Başka hiçbir saat markasının adı lüks ve prestijle bu kadar çok beraber anılmaz. İsviçreli üreticinin en ünlü modelleri arasında Submariner ve Daytona öne çıkmaktadır. Daytona'nın kullanılmış bicolor (çift renkli) modellerinin fiyatı 8.500 Euro'dan başlamaktadır. Paslanmaz çelikten imal edilmiş ikinci el Daytona modellerinin fiyatı 10.000 Euro'dan başlamaktadır. Bicolor modellerin yeni örneklerinin fiyatı da 10.000 Euro düzeyindedir. Yeni paslanmaz çelik Daytona saatlerin fiyatı 14.000 Euro'dan başlamaktadır. Paslanmaz çelikten imal edilen Rolex modelleri özellikle tercih edilen saatlerdir ve bu nedenle değerlerini korurlar. "Paul Newman Daytona" olarak adlandırılan model de sevilen saatlerden biridir. Kontrast yaratan kadran çevreleri ve alt kadranlar bu modelin göze çarpan özellikleridir. Ayrıca alt kadranlardaki rakamlar art deco stilindedir. Referans numarası 6239 olan modelleri bulmak oldukça zordur. Bu referans numarasını taşıyan Paul Newman tasarımlı modeller 100.000 Euro'yu aşan fiyatlarla alıcı bulmaktadır.

İlk dalış saatlerinden biri olan Rolex Submariner modelinin ikinci el örneklerinin fiyatı 4.500 Euro'dan başlamaktadır. Tarih göstergesi ve karakteristik tarih büyüteci bulunmayan modellerin fiyatı yaklaşık 6.000 Euro'dan başlamaktadır. Tarih göstergeli Submariner'in fiyatı 7.000 Euro düzeyindedir. 1680 referans numarasına sahip kadranının üzerinde kırmızı "Submariner" yazısı bulunan vintage Submariner modellerinin fiyatı 10.000-20.000 Euro arasında değişmektedir. Kadrandaki kırmızı yazı nedeniyle modele "Red Sub" adı takılmıştır.

Her mekanik saat mekanizması çok katmanlı dişliler bütünüdür. Her saat mekanizması dişlileri hareket ettirmek için gerekli enerjiyi bir enerji kaynağından alır. Büyük ayaklı saatlerde bu enerji kaynağı sürekli olarak yukarı çekilmek zorunda olan ağırlıklardır. Cep saatlerinde ve kol saatlerinde enerji bir anahtar ya da kurma tepesiyle kurulan zemberek tarafından sağlanır. Kurulu zembereğin potansiyel enerjisi kontrollü olarak çark mekanizmasına aktarılır. Saat mekanizmalarının ölçülerinin küçülmesi zemberek sayesinde mümkün olabilmiştir. Saat üretiminde çığır açan bir başka yenilik de kurma tepesidir. Tepe mekanizması sık sık kaybolan kurma anahtarına olan ihtiyacı ortadan kaldırmıştır. Kurma tepeli ilk kol saatlerinden biri Louis Audemars tarafından üretilmiştir. Firma tepe kurmalı saatini 1838 yılında satışa sunmuştur. Tepe ibrelerin ayarlanması için de kullanılmaktaydı.

Manuel kurmalı mekanik saatlerin çalışma prensibi teorik olarak çok basittir. Tepe, tij ve kurma sistemi dişlileri aracılığıyla zemberek enerjiyle dolar. Zembereğin aniden boşalmaması için küçük bir mandal mekanizması mevcuttur. Çark mekanizması çok sayıda farklı konumlandırma sayesinde zembereğin yüksek enerjisini düşürür. Çark mekanizması saniye çarkının bir dakika içinde 360 derecelik dönüş yapacağı şekilde yerleştirilir. En sonda eşapman bulunur. Eşapman, manivela ve eşapman çarkı parçalarından oluşur. Eşapman çark mekanizmasının frensiz bir şekilde çalışmasını engeller. Ayrıca saatin alışmaya devam etmesini de sağlar. Bunun için denge çarkına ufak güç darbeleri iletir. Denge çarkı bir jeneratör gibi çalışan bir parçadır. Sürekli olarak salınım halindedir. Denge çarkı, rakkas çarkından ve denge çarkı yayından oluşur. Denge çarkı yayı her mekanik mekanizmanın kalbidir. Denge çarkı yayı olmasaydı denge çarkı ve tüm mekanizma kısa süre içinde dururdu. Eşapman ve salınım sistemleri her mekanik saatin temel taşıdır.

Kadranın altında ibre çarkı yer alır. Bu çark kural olarak 60 dakikada bir kendi ekseninde bir dönüş yapan dakika çarkının dönüş sayısını on ikide bire kadar azaltır. Bu nedenle akrep 12 saat içinde 360 derecelik dönüş yapar.

Farklı saat üreticileri manuel kurmalı mekanik saat üretmeye günümüzde de devam etmektedir. Bu üreticilerden bazıları şunlardır: Junghans, Nomos, Patek Philippe und Jaeger-LeCoultre.

Otomatik kurma sisteminin geliştirilmesi mekanik saat yapımında bir devrim yarattı. Otomatik mekanizmalı saatler kolda taşındığı sürece elle kurulmaya gerek kalmadan kendi kendilerini kurarak çalışmaya devam ediyorlardı. Böylece her sabah kol saatini kurma zorunluluğu ortadan kalkmıştı. Saatin kendi kendini kurması kasanın içinde bulunan rotor aracılığıyla gerçekleşmektedir. Rotor yerçekiminden dolayı dünyanın merkezine doğru hareket eder. Kolunuzu hareket ettirdiğinizde rotor kasanın içinde hareket eder ve yay tamburu içinde bulunan zembereği kurar.

Rotor, mekanizmaya bağlı olarak tek taraflı ya da iki taraflı olarak çalışır. İki taraflı kurma sistemi rotorun mekanizmayı hem sağdan hem de soldan kurması avantajına sahiptir. Tek taraflı kurma sistemi mekanizmayı sadece tek bir yönden enerjiyle besler. Bu nedenle tek taraflı kurma yapılan varyasyonlarda saatin kurulması daha uzun sürer. Pellaton adı verilen kurma sistemi oldukça verimli olarak çalışır. Mekanizmayı iki yönlü olarak kuran Pellaton sistemi bunu yaparken en ufak hareketleri bile kullanır. Pellaton mekanizması 1944-1966 yılları arasında International Watch Company (IWC) şirketinin teknik departmanının yöneticiliğini yapan Albert Pellaton tarafından geliştirilmiştir.

Her iki kurma mekanizması varyasyonunda da redüktör dişlisi yer almaktadır. Bu dişili hızlı rotor hareketlerini yavaş ve uzun dönüş hareketine çevirir. Zembereğin yayının kopup boşalmaması için zembereğin sonu tambur yayıyla doğrudan bağlı değildir. Yayın dış ucu yay tamburuna bir çentik aracılığıyla tutturulur. Yay tamburunun iç kısmındaki bir çentikteki yay kurulunca diğer çentikteki yay geçilir.

Otomatik mekanizmalı mekanik saatler çok sayıda avantaja sahiptir. Bu saatler elle kurulmaları gerekmediğinden oldukça konforludur. Bu mekanizma türü de manuel kurmalı mekanizma gibi pile ihtiyaç duymaz. Bu nedenle mekanik saatler quartz mekanizmalara göre daha çevrecidir. Kural olarak otomatik mekanizmalar rotor zembereği sürekli olarak kurduğu için manuel kurmalı mekanizmalara göre daha az sapmayla çalışır. Bunun nedeni sürekli dönüş momentinin titreşim genliğine olumlu etki etmesidir. Denge çarkının salınım genişliğine saat ustaları tarafından titreşim genliği olarak adlandırılmaktadır.

Saat ustaları arasında Rolex tarafından üretilen manüfaktür otomatik mekanizmalar en sağlam ve en hassas çalışan mekanizmalar olarak kabul görmektedir.

Mekanik saatler genellikle zamanı ve tarihi gösterme işlevleriyle sınırlıdır. En yaygın komplikasyon kullanılan komplikasyon otomatik kurma sistemidir. Saat ustaları bir mekanik saatte akrebin, yelkovanın ve saniye ibresinin çalışmasını sağlayan mekanizmanın dışında kullanılan tüm ek işlevleri komplikasyon olarak adlandırırlar. Saat ustaları ayrıca büyük komplikasyon ve küçük komplikasyon ayrımı da yapmaktadırlar. Tarih göstergesi, haftanın günü göstergesi ve kalan güç rezervi göstergesi küçük komplikasyon grubuna dâhildir. Aynı şekilde dalış saatlerindeki döner bezel, Ay evresi göstergesi ve GMT saat modellerindeki ikinci saat dilimi işlevi de küçük komplikasyonlar grubu içinde yer alır. Dakika tekrarlama, sonsuz takvim ve küçük ve büyük zil mekanizması büyük komplikasyonlar grubuna dâhildir. Kronograf işlevi de büyük komplikasyondur. Kronograf işlevi sonsuz takvimle aynı derecede karmaşık olsa da daha yaygın ve daha düşük fiyatla sunulan bir komplikasyondur.

İsviçreli üretici Patek Philippe özellikle çok komplike modelleriyle tanınmaktadır. 1932 yılında üretimi bitirilen "Graves Supercomplication" ve 1989 yılında tanıtılan Calibre 89 adlarını taşıyan saatler en karmaşık mekanizmaya sahip cep saati modellerinden ikisidir. "Graves Supercomplication" modeli New Yorklu banker Henry Graves Jr. için üretilmiştir ve 24 komplikasyona sahiptir. Bu modelde sonsuz takvim, ara zaman dilimlerini ölçmek için rattrapante kronograf ve değişik astronomik göstergeler gibi işlevler yer almaktadır. Calibre 89 modeli 1989 yılında "Graves Supercomplication" modeline ait dünyanın taşınabilir en komplike saati ünvanını ele geçirdi. Calibre 89 tam 33 işleve sahiptir. Bu model günümüzde de dünyanın en karmaşık saatlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir. Modeldeki başlıca komplikasyonlar şunlardır: sonsuz takvim, rattrapante kronograf, Ay yaşı ve Ay evreleri göstergesi, dakika tekrarlama, alarm, küçük ev büyük zil mekanizması. Küçük zil mekanizması Petite Sonnerie ve büyük zil mekanizması Grande Sonnerie olarak da bilinmektedir.

Dünyanın en karmaşık mekanizmaya sahip kol saatlerinden biri Patek Philippe tarafından üretilen 20 komplikasyona sahip Grandmaster Chime modelidir. Modelin isminde kullanılan İngilizce kelime "Chime" çan sesi anlamına gelmektedir. Saatte başka akustik komplikasyonlar da kullanılmıştır: dakika tekrarlama, Petite Sonnerie, Grande Sonnerie, alarm, tarih tekrarlama. Bu lüks kol saatini alarm olarak da kullanabilirsiniz. Opsiyonel olarak tarih tekrarlama işlevi de sunulmaktadır. Bu komplikasyonlara ek olarak ikinci saat dilimi, sonsuz takvim, zemberek ve çan mekanizması için kalan güç göstergesi, gün ve gece göstergesi ve Ay evresi göstergesi işlevleri modelde yer almaktadır. Grandmaster Chime modelini çalıştıran 300 GS AL 36-750 QIS FUS IRM mekanizması toplam 1366 parçadan oluşmaktadır. Kırmızı altın imal edilen saat kasası çok zarif süslemelerle bezenmiştir. Tüm komplikasyonları gösterebilmek için hem kasanın ön tarafında hem de arka tarafında bir kadran olmak üzere toplam 2 kadran kullanılmıştır. Patek Philippe saatin bu özelliğini "double face" olarak adlandırmaktadır. Grandmaster Chime modelinden sadece 7 adet üretilmiştir. Bu saatlerden biri Patek Philippe Müzesi'nde sergilenmektedir. Bu modelin satış fiyatı yaklaşık 6,4 milyon Euro'dur.