Pilot saatleri

Pilot saatleri oldukça yüksek okunurluğa sahiptir. Büyük siyak kadranları üzerinde beyaz renkte saat markörleri ve büyük ibreler kullanılır. İbreler ve markörler üzerinde karanlıkta parlayarak saatin rahatça okunmasını sağlayan parlayan madde kullanılır. Modellerin çoğunda saat 12 pozisyonunda üçgen şeklinde markör yer alır. Dakika markörü olarak kullanılan indeksler ve sat markörü olarak kullanılan Arap rakamları saatin okunmasını kolaylaştırır.

Çok sayıda pilot saati kronograf ya da Flyback kronograf işlevine sahiptir. Bu saatlerden biri Alman silahlı kuvvetleri (Bundeswehr) için 1960'lı yılların sonunda Heuer tarafından üretilen Heuer Bund modelidir. Bu vintage saati koleksiyonerler tarafından oldukça sevilmesine rağmen görece uygun bir fiyatla satın almak mümkündür. Kronograf işlevli bu pilot saati için yaklaşık 5.000 Euro ödemeniz yeterli olacaktır.

Cartier Santos dünyanın ilk pilot saatlerinden biri olarak kabul edilir. Louis Cartier, kare saat kasasına sahip bu saati 1904 yılında Brezilyalı havacı Alberto Santos-Dumont için üretti. Dumont ise 1906 yılında resmi gözlemcilerin denetiminde ilk motorlu uçuşu gerçekleştirdi. Dumont'un bileğinde bu uçuş sırasında Cartier'in Santos modeli takılıydı. Dumont, bu sayede uçuşu gerçekleştirirken zamanı da takip edebilmiştir.

Günümüzde üretilen pilot saatlerinin kökeni gemilerde kullanılan güverte saatlerine kadar uzanır. İngilizcesi Deck Watches ve Fransızcası chronomètre de bord olan bu saatler cep saatlerinin denizciliğe uyarlanmış halidir. Gemi kronometreleri bulunduğu kutu içinde dengesini her sarsıntı sonrasında yeniden sağlayacak şekilde monte edilir. Bu sayede kadran kuvvetli fırtınalarda her zaman yukarıda kalır. Gemi kronometresinin ince ayarı da bu pozisyonda yapılır. Denizciler bu son derece hassas kronometrelere bulundukları pozisyonu doğru bir şekilde belirlemek için ihtiyaç duyarlar. Özellikle kıtalararası yolculuklarda hassas saatler yön bulmada çok büyük bir öneme sahiptir.

Gemide görevli personel kendi güverte saatlerini gemi kronometrelerine göre ayarlamaktaydılar. Daha sonra güverteye çıkarak sekstantın yardımıyla geminin bulunduğu yeri belirlemekteydiler. Güverte saatlerinde çok hassas mekanizmalar kullanılmış olsa da bu saatler, büyük ısı değişiklikleri ve sarsıntı gibi nedenlerle zamanı sapmayla gösterdikleri için, gemi kronometreleri kadar güvenilir bir ölçüm aracı değillerdi.

20. yüzyılın başında, ilk pilotlar denizcilerin kullandığı güverte saatlerini kullanmışlardır. Güverte saatlerinin kasasına lehimle askı tutturulmakta ve bu askılardan kalın deri kayışlar geçirilmekteydi. Daha sonra saatleri kollarına ya da bacaklarına takıyorlardı. Bu pilot saatlerinin büyük kurma tepelerine sahip olmaları onları eldivenle kurmayı mümkün hale getiriyordu.

Kısa bir süre sonra eski güverte saatleri günümüzdeki pilot saatlerinin karakteristik görünümüne kavuştu. Üstünde sarı rakamların bulunduğu siyah kadran bu saatlerin en karakteristik tasarım özelliğidir. Parlayan madde olarak 20. yüzyılın başında radyoaktif bir madde olan radyum kullanılmaktaydı. Günümüzde radyoaktif olmayan fosforlu Superluminova maddesi kullanılmaktadır. Siyah kadran parlamayı önler ve karanlıkta kadranın rahat bir şekilde okunmasını sağlar.

Pilot saatlerinin önemli bir kısmı bu saatlerin üretilmeye başlandığı zamanlardan beri saniye durdurma mekanizmasına sahipti. Bu mekanizma saatin saniye hassasiyetinde ayarlanmasını ve dolayısıyla koordinatların daha kesin belirlenebilmesini sağlar. Bu saatleri üreten en önemli Alman saat üreticilerinden biri merkezi Glashütte kentinde bulunan A. Lange & Söhne firmasıdır. A. Lange & Söhne, 2. Dünya Savaşı boyunca sadece Alman ordusu için pilot saati üretimi yapmıştır. Bu askeri saatlerden ikisi Glashütte kentinde bulunan Glashütte Alman Saat Müzesi'nde (Deutsches Uhrenmuseum Glashütte) sergilenmektedir. Aynı şekilde, pilot kronograflarına da pek sık rastlanmamaktadır. Aralarında merkezi Glashütte kentinde bulunan Tutima ve Junghans'ın da olduğu üreticiler kronograf işlevli pilot saatleri üretmişlerdir. Bu saatlerden 1930'lu ve 1940'lı yıllarda toplam olarak sadece 300-400 adet üretilmiştir. Bu vintage saatler günümüzde 30.000 Euro'dan fazla fiyatlarla alıcı bulmaktadır.

2016 yılının başında pilot saatleri için resmi bir norm belirlendi: "DIN 8330: Pilot Saatleri Zaman Ölçümü Tekniği". Saat üreticisi Sinn norm belirleme çalışmalarını başlatan üretici olmuştur. Alman Standartları Enstitüsü (Deutsche Institut für Normung - DIN) 2013 yılında pilot saatleri için yeni bir norm geliştirmeye başladı. Yapılan norm belirleme çalışmaları "Pilot Saatleri Teknik Standardı" (TESTAF) temel alınarak ve günümüz havacılık endüstrisinin güncel ihtiyaçları göz önünde tutularak yürütülmüştür. TESTAF, Almanya'nın Aachen kentinde bulunan Aachen Meslek Yüksek Okulu bünyesindeki Havacılık ve Uzay Teknolojisi Fakültesi'yle saat üreticisi Sinn'in yaptığı işbirliğiyle 2012 yılında ortaya çıkmıştır. Belirlenen DIN 8330 normuna göre bir pilot saati uçakta zaman ölçümü yapan tüm aletlerin işlevlerin hepsini yerine getirebilecek şekilde olmalıdır. Saat aynı zamanda kokpitte bulunan sistemlerle uyumlu olmalı ve uçuş ekipmanlarıyla pilotlar için tehdit oluşturmamalıdır. Ayrıca uçuşun gerektirdiği fiziksel zorluklar nedeniyle zarar görmemelidir.

DIN 8330 normu tarafından belirlenen kriterler, görerek uçuş kurallarından (visual flight rules -VFR) ve aletli uçuş kurallarından (instrument flight rules - IFR) farklıdır. IFR'ye göre sertifikalandırılan saatler kronometre işlevine sahip olmalıdır. Yani bu saatler aslında birer kronograftır. VFR'ye göre sertifikalandırılan saatlerde 12 saat sayacı ve 60 dakika sayacı bulunmalıdır. Merkezi saniye ibresinin durdurma tertibatı bulunmalıdır. DIN normu, saatte tüm dakikaların gösterildiği ve mandallı bir yapıya sahip iki yöne dönen bezelin bulunmasını da öngörür. Kadran ve skalanın arka fonu mat siyah olmalıdır. Kadranın çapı 27 mm'den daha küçük olamaz. Pilot saati kadranının hem gece hem de gündüz rahat bir şekilde okunabilmesi için DIN normu tüm saat markörlerinin, döner bezel üzerindeki üçgenin, akrebin, yelkovanın ve saniye ibresinin parlayan maddeyle kaplı olmasını şart koşmaktadır. Parlayan madde en az 3 saat boyunca parlamaya devam etmelidir.

DIN 8330 normu pilot saatlerinin ve saatin kumanda unsurlarının eksi 15°C ile artı 55°C arasında işlevlerinde bir azalma olmadan çalışmasını şart koşar. Saat 1 metre yükseklikten tahta bir zemine düştükten sonra da zarar görmeden çalışmasına devam etmelidir. Su geçirmezlik denetimi DIN 8310 normunun öngördüğü kriterlere göre yapılır. Saatler ayrıca hassasiyet, kordon sağlamlığı, manyetik alanlara karşı direnç başta olmak üzere birçok testten geçirilir. Sertifika testleri sonunda saatin işlevselliğinde bir azalma olmamalıdır. Ayrıca saatin dışının da zarar görmemiş olması gerekmektedir.