Rolex
" için 100.772 ilan bulunduRolex: Lüks saatlerin yıldızı ve yatırım aracı
Rolex, mükemmel bir lüks saat markasıdır: Saatler, stil belirleyen klasikler olarak kabul edilir ve tüm dünyada sevilir. Ayrıca birçok model bazen nefes kesici bir değer artışı performansı da sergiler.
Klasik tasarım ve değer artış potansiyeli
Rolex birçok kişi için lüks saat ile eş anlamlıdır. Üreticinin modelleri saat dünyasının ikonları ve tüm saat kategorileri için öncüdür. Örneğin Submariner kategorisinin ilk örneği olmasa da dalış saatlerinin tasarımını belirleyen model olmuştur. Aynı şekilde çift renkli 24 saat bezelli GMT-Master modeli de GMT saatlerin standardını belirlemiştir.
Yüksek düzeyde farkındalık, mükemmel kalite ve zamansız tasarım, Cenevreli üreticinin saatlerine olan talebin on yıllardır yeni rekor seviyelere yükselmesine katkıda bulundu. Bu yüksek talep, düşük bulunabilirlik ile birleşince saatlerin fiyatları uzun süredir yükselmeye devam etmektedir. Rolex saatlerin değer artış potansiyeli onları ilgi çekici bir yatırım aracına dönüştürür.
Güncel üretim programındaki tüm modeller geçtiğimiz iki yıl boyunca değer kazanmıştır. Fiyatı en çok artan saatler Daytona, Submariner ve GMT-Master II koleksiyonlarındaki modellerdir. Bu saatlerin fiyatları iki kattan fazla artmıştır. Milgauss, Sky-Dweller ve Air-King gibi daha az bilinen kalmış saatler de %50 ile %80 arasında değer kazanmıştır. Aynı şekilde vintage saatlerin fiyatları da yükselmiştir. Aynı zamanda değerli koleksiyon parçaları olan bu saatler değerli bir yatırım aracı da olabilirler.
Neden Rolex saat satın almalıyım?
- Yüksek fiyat artış potansiyeli
- Statü sembolü ve lüks saat
- Klasik tasarım, mükemmel manüfaktür mekanizmalar
- Öne çıkan modeller: Daytona, Submariner, GMT-Master, Datejust
Rolex saatlerin fiyatları
Model / Ref.Nr. | Fiyat (yaklaşık) | 2020-2022 yılları arasında değer değişimi |
Submariner "COMEX" / 5514 | 148.000 Euro | + %166 |
Day-Date 40 / 228396TBR | 216.000 Euro | + %134 |
Submariner "Hulk" / 116610LV | 32.000 Euro | + %127 |
Daytona "Rainbow" / 116595RBOW | 741.000 Euro | + %124 |
Daytona / 116500LN | 44.000 Euro | + %101 |
Milgauss / 116400GV | 15.000 Euro | + %89 |
Day-Date 40 / 228238 | 51.000 Euro | + %72 |
Submariner No Date / 114060 | 15.000 Euro | + %63 |
Yacht-Master II / 116688 | 55.000 Euro | + %54 |
Explorer II / 216570 | 13.500 Euro | + %51 |
Daytona "Paul Newman" / 6241 | 233.000 Euro | + %50 |
Datejust 36 / 116200 | 9.600 Euro | + %50 |
Yacht-Master 42 / 226659 | 39.000 Euro | + %39 |
GMT-Master II „Pepsi“ / 126710BLRO | 29.000 Euro | + %38 |
Lady Datejust / 69173 | 5.500 Euro | + %37 |
Cellini Moonphase / 50535 | 28.000 Euro | + %36 |
Oyster Perpetual 28 / 276200 | 6.100 Euro | + %16 |
7.500 Euro'nun altındaki Rolex'ler
Güncel Rolex saat kataloğuna baktığınızda liste satış fiyatı 7.500 Euro'nun oldukça altında olan çok sayıda model görebilirsiniz. Ancak bu saatleri satın almak istediğinizde bir sorunla karşılaşırsınız. Bir Rolex butiğine giderek bu modelleri satın almanız neredeyse imkansız gibidir. Genellikle aylarca ve bazı modeller için yıllarca beklemeniz gerekecektir. Piyasada satışa sunulan saatleri satın almak için bu kadar beklemeniz gerekmese de ödemeniz gereken tutar çok daha yüksek olacaktır. Ancak Chrono24'te fiyatı 7.500 Euro'nun altında olan Rolex modelleri bulmanız yine de mümkündür.
Referans numarası 276200 olan Oyster Perpetual 28 modeli güncel katalogdaki ilgi çekici örneklerden biridir. Kasa çapı 28 mm olan model özellikle kadın bileklerine uygundur. Rolex farklı kadran seçenekleriyle satışa sunduğu modelde 2232 mekanizmasını kullanır. Saatin 2020 yılında satışa sunulmasının ardından Chrono24'teki fiyatı 5.300 Euro düzeyindeydi. Saatin güncel fiyatı yaklaşık 6.100 Euro'dur. Bu artış yaklaşık %16 oranında değer yükselişine denk gelmektedir. Rolex'in saat için belirlediği liste fiyatı 4.900 Euro'dur.
Ünlü Rolex Datejust modelinin kadın saati versiyonu olan 279160 referans numaralı Lady-Datejust modeli daha yüksek değer artışı potansiyeli vadeder. Bu saat de 28 mm büyüklüğündedir, paslanmaz çelikten imal edilir ve farklı kadran seçenekleriyle satışa sunulur. Model 2236 mekanizması sayesinde Datejust'ın kadranı üzerinde saat 3 pozisyonunda karakteristik tarih büyütecine de sahiptir. Lady-Datejust 2020 Nisan-2022 Nisan döneminde %27 değer kazanmıştır ve Chrono24'te 7.500 Euro'nun biraz altında fiyatlarla alıcı bulur. Bu kadın saati için Rolex tarafından belirlenen liste fiyatı 6.450 Euro'dur.
Erkekler de Chrono24'te fiyatı 7.500 Euro'nun altında olan beğenilerine uygun saatler bulabilir. Oyster Perpetual 36 Ref. 116000 bu saatlerden biridir. Kasa çapı 36 mm olan paslanmaz çelik saatin fiyatı aynı dönemde Lady-Datejust gibi fiyatı yaklaşık %49 artarak 4.750 Euro'dan 7.100 Euro düzeyine çıkmıştır.
Bu üç örneğin gösterdiği gibi Rolex giriş seviyesi segmentindeki saatler de iyi birer yatırım olma potansiyeline sahiptir. Özellikle her üç durumda da eğilim fiyat artışı yönündedir.
En ucuz Rolex hangisi?
Rolex saatleri Chrono24'te 1000 Euro'dan başlayan fiyatlarla satın alabilirsiniz. Bu fiyata satılan modellerin çoğu 1940'lı ve 1950'li yıllarda üretilen ve daha az ilgi gören dörtgen kasa vintage Precision modelleridir. Bu modeller değer artış potansiyeli düşük olan ve sadece bu modellerin sevenleri tarafından tercih edilen saatlerdir.
Değerini koruyan en düşük fiyatlı Rolex modellerini 3.500 Euro ve 4.000 Euro arasında değişen fiyatlarla satın almak mümkündür. Rolex Precision 4498 ve Rolex Cellini 4112 gibi vintage modeller bu saatlerin örnekleridir.
Güncel üretim programındaki en uygun fiyatlı uniseks Rolex saat Oyster Perpetual 36 (Ref. 126000) modelidir. Bu saatin Rolex tarafından belirlenen liste satış fiyatı 5.400 Euro'dur. Ancak modelin yeni örneklerini satın almak için çok uzun süre beklemek gerektiğinden model piyasada 9.700 Euro düzeyinde fiyatlarla el değiştirir.
20.000 Euro'ya kadarki Rolex'ler
İyi bir yatırım aracı arayan Rolex tutkunları ve diğer saatseverler fiyatı 20.000 Euro'ya kadar olan Rolex modelleri satın alabilirler. Modellerin fiyatları henüz erişilebilir düzeydedir ve değer artışı potansiyeli yüksektir. Bu fiyat düzeyinde Rolex üretim programındaki bazı klasikleri satın alabilirsiniz.
Submariner hiç kuşkusuz klasiklerden biridir ve Hulk, Kermit ya da Smurf gibi bazı örnekleri 20.000 Euro'nun üstünde fiyatlarla satılıyor olsa da Chrono24'te uygun fiyatlı Submariner örneklerini bulmak mümkündür. Örneğin güncel Submariner No Date Ref. 124060 modelini yaklaşık 15.800 Euro'ya satın alabilirsiniz. Bu saatin önceki jenerasyonu olan 114060 modelinin fiyatı 1.000 Euro daha düşüktür. Tarih göstergeli bir saat tercih ederseniz 126610LN referans numaralı modeli 17.500 Euro'ya satın alabilirsiniz. Bu üç modelin ortak noktası son 12 ayda değerlerinin %29 artmış olmasıdır.
Explorer II
Son zamanlarda oldukça fazla sevilen bir diğer saat serisi Explorer koleksiyonudur. İkinci saat dilimi işleviyle GMT-Master modeline uygun fiyatlı bir alternatif olan Explorer II modeli oldukça ön plandadır. 2021 yılı ortasında satışa sunulan 226570 referans numaralı modelin Chrono24'teki fiyatı 13.800 Euro düzeyindedir. Bu fiyat Rolex'in belirlediği liste fiyatı olan 8.800 Euro'nun yaklaşık %56 üstündedir.
Explorer I de değer kazanan bir yatırım aracına dönüşmüştür. 214270 referans numaralı model oldukça fazla talep görmektedir. Rolex bu saati 2021 yılında üretim programından çıkarmış ve ardından her zaman olduğu gibi üretimi durdurulan bu Rolex saatine olan talep de artmıştır. 39 mm büyüklüğündeki saati 2021 yılı Mart ayında 8.100 Euro'ya satın almak mümkünken, saatin güncel fiyatı 11.400 Euro düzeyindedir.
Spekülasyon objesi: Milgauss
Fiyatı 20.000 Euro'ya kadar olan bir diğer ilgi çekici saat de Milgauss modelidir. Bu seri haksız yere Submariner, Datejust ve diğer koleksiyonların gölgesinde kalmıştır. Koleksiyon 1956'dan beri Rolex programında yer alır ve ünlü kardeşleri gibi uzun bir geçmişe sahiptir. Milgauss geniş baton indeksleri, kadran üzerinde turuncu renkli ve şimşek şeklindeki saniye ibresi sayesinde özgün bir tasarıma sahiptir. Açık renkli kadran camıyla diğer modellerden farklılaşan 116400GV referans numaralı model oldukça dikkat çekicidir.
Bu saat Rolex'in en eski modellerinden biri olduğundan aynı zamanda yatırım aracı olarak da ilgi çekicidir. Rolex'in yakında saati yeni bir modelle değiştirebileceği ve hatta ürün yelpazesinden tamamen çıkarabileceği söylentileri bir süredir devam etmektedir. Bu durum, saati iyi bir spekülasyon nesnesi yapar, çünkü artık mevcut olmayan Rolex referansları genellikle değer artışı için en iyi şansa sahiptir. Bu nedenle yatırımcılar son dönemde 116400GV'ye artan oranda ilgi göstermeye başlamıştır. Modelin fiyatı son on iki ayda neredeyse iki katına çıkmıştır. 2021 yılı Nisan ayında yaklaşık 8.900 Euro'ya el değiştiren 116400GV modelinin güncel fiyatı 14.800 Euro düzeyindedir. Rolex modelin yeni bir versiyonunu satışa sunar ya da üretimine tamamen son verirse modelin fiyatı daha da artacaktır.
Bunun gerçekçi olup olmadığını Air-King modeli göstermektedir. Rolex, 2016 yılında satışa sunulan 116900 referans numaralı modelin yerine 2022 yılında yeni bir versiyon üretmeye başladı. Bu tarihe kadar Rolex'in diğer modellerinin gölgesinde kalan saat Chrono24'te yıllarca 10.000 Euro'nun oldukça altında fiyatlarla el değiştirmekteydi. Bu referans numarasının üretimine son verilmesinden bir ay geçtikten sonra modelin fiyatı 13.000 Euro'ya ulaştı.
50.000 Euro'ya kadarki Rolex'ler
Rolex saatlerin büyük kısmının fiyatı 20.000 Euro ile 50.000 Euro arasında değişir. GMT-Master serisindeki saatlerin çoğunun fiyatı da bu aralıktadır. 126710BLRO referans numarasını taşıyan güncel "Pepsi" modelleri bu saatlerin örneklerinden biridir. Model takma adını 1954 yılında satışa sunulan ilk versiyonundan miras kalan mavi ve kırmızı renkteki 24 saat bezeline borçludur.
Tarihi modelle olan benzerliği nedeniyle bu saat Rolex tutkunları ve koleksiyonerler tarafından oldukça sevilmektedir. Bu nedenle saatin satışa sunulduğu 2021 yılı yaz aylarından 2022 Nisan ayına kadar fiyatının %40 düzeyinde yükselmiş olması hiç de şaşırtıcı değildir. Saatin mavi-siyah bezeli nedeniyle "Batman" olarak da bilinen 126710 BLNR referans numaralı kardeş modeli ve çift renkli 126711CHNR "Root Beer" modellerinde de benzer fiyat artışları beklenmektedir.
Day-Date: Başkanların saati
Rolex Day-Date modeli satışa sunulduğu 1956 yılından beri zenginlerin ve siyasetçilerin gözdesi olmuştur. Modele "President" takma isminin takılması boşuna değildir. Serinin örneklerinden biri olan ve güncel üretim programında da yer alan 128238 referans numaralı modelin karakteristik 36 mm çapındaki kasası 18 ayar sarı altından imal edilir. Beyaz kadranlı saati Chrono24'te yaklaşık 41.300 Euro'ya satın alabilirsiniz. Modelin 2021 yılı yaz ayları sonundaki fiyatı 29.000 Euro düzeyindeydi. Saatin fiyatı altı ay içinde yaklaşık %42 değer kazanmıştır.
228238 referans numaralı 40 mm büyüklüğündeki modelin fiyatı da aynı şekilde yükselmiştir. 2021 yılı Eylül ayında 38.000 Euro düzeyinde olan modelin fiyatı 2022 yılı Nisan ayında 49.900 Euro seviyesine çıkmıştır.
Daytona: Rolex'in kronografı
Cosmograph Daytona en sevilen Rolex saatlerinden biridir. Paslanmaz çelikten imal edilen 116500LN reerans numaralı model en sevilen saatlerden biridir. Rolex bu modeli siyah ve beyaz kadran seçeneğiyle satışa sunar. Her iki versiyon da siyah seramikten imal edilen takimetre bezeline sahiptir.
Her iki versiyonun fiyatı da Nisan 2021 ve Nisan 2022 dönemi içinde %50'den fazla artmıştır. Siyah kadranlı 116500LN modelinin fiyatı 43.900 Euro, beyaz kadranlı modelin fiyatı 49.400 Euro düzeyindedir.
Buna karşın 116503 referans numaralı bicolor (çift renkli) Daytona modelleri oldukça uygun fiyatlıdır. Bu modelin 2022 yılı Nisan ayında Chrono24'teki fiyatı 30.000 Euro düzeyindedir. Bu modelde de fiyat artışı yaşanmıştır. Modelin bir sene önceki fiyatı yaklaşık 19.300 Euro düzeyindeydi.
En pahalı Rolex hangisi?
Şimdiye kadar en yüksek fiyatla satılmış olan Rolex modeli Hollywood efsanesi Paul Newman'ın kişisel koleksiyonunda yer almış olan Cosmograph Daytona modelidir. Phillips Müzayede Evi'nin 2017 yılında satışa sunduğu 6239 referans numarasını taşıyan saat 15,3 milyon Euro gibi rekor bir fiyatla alıcı bulmuştur. Model Exotic-Dial olarak adlandırılan kadrana sahiptir. Bu kadranlar en az iki renkli olarak imal edilir. Kadranda ayrıca farklı renkte dakika markörleri ve alt kadranlarda Art-déco tarzda rakamlar yer alır. Alt kadranlardaki indekslerin alt kısmındaki "kutucuklar" da dikkat çekici bir başka tasarım öğesidir.
Bu açık arttırma sonrası Exotic Dial kadranlı Daytona modellerine olan ilgi artmıştır. Özellikle 6239, 6241 ve sevilen kadran seçeneğine sahip 6264 referans numaralarının iyi durumdaki örnekleri daha çok ilgi görmektedir. Modeller 230.000 Euro ile 300.000 Euro arasında fiyatlarla el değiştirir.
Ancak sadece Daytona'nın vintage modelleri Rolex'in en pahalı saatleri değildir. Yakın tarihlerde üretilen modellerin fiyatları da 100.000 Euro'nun çok üzerine çıkabilmektedir. Örneğin platinden imal edilen 116506 referans numaralı modelin Chrono24'teki fiyatı 190.000 Euro düzeyindedir. 116576TBR referans numarasını taşıyan Pavé versiyonun kadranı ve bezeli tamamen elmaslarla süslüdür. Bu saatin fiyatı 750.000 Euro düzeyindedir. Güncel Rainbow-Daytona 116595RBOW modelinin fiyatı da bu düzeydedir. Kasası altından imal edilen modelin bezeli gökkuşağı renginde safir taşlarla süslüdür.
Fiyatları 100.000 Euro ile 250.000 Euro arasında değişen oldukça ilgi çekici başka Rolex modelleri de mevcuttur. Submariner 5514 COMEX, platinden imal edilen ve bezeli elmaslarla süslü Day-Date 228396TBR ve GMT bezeli mavi safirden ve kırmızı yakuttan imal edilen GMT-Master II 126755SARU modelleri bunlar arasındadır.
Rolex'in diğer 2022 yenilikleri: Yatırım yapmaya değer mi?
Rolex 2022 yılında düzenlenen Watches & Wonders uluslararası saat fuarında aralarında yenilenmiş Air-King, platinden imal edilen çok sayıda Day-Date versiyonu, çiçekli kadran tasarımına sahip Datejust ve 42 mm büyüklüğündeki kasası 18 ayar sarı altından imal edilen Oysterflex bilezikli Yacht-Master modellerinin bulunduğu yeni saatlerini tanıttı. Tüm bu saatlerin fiyatlarının gelecek yıllarda artması muhtemeldir. Ancak bu modellerin fiyat artışının yeni satışa sunulan GMT-Master II 126720VTNR modelindeki kadar yüksek olması beklenmemektedir.
Bu saat ilk bakışta paslanmaz çelikten imal edilen ve 3285 mekanizmasının çalıştırdığı normal bir GMT Master II modeli gibi görünse de kardeş modelinden iki özelliğiyle farklılaşır: Bu saat siyah-yeşil bezele sahip olan ilk GMT-Master modelidir. Bu bezel nedeniyle saate "Green Lantern" ya da "Sprite" gibi takma adlar verilmiştir. Saatin bir diğer öne çıkan özelliği Rolex tarihindeki ilk solak saati olmasıdır. Kurma tepesi ve tarih bu saatte kasanın sol tarafındadır. 126720VTNR referans numaralı modelin liste fiyatı 10.300 Euro olsa da saat sahip olduğu özelliklerle serbest piyasada çok daha yüksek fiyatlarla el değiştirmeye başlamıştır. Modelin Chrono24'teki fiyatı 60.000 Euro düzeyindedir. Bu fiyatın gerçekçi olup olmadığı gelecek yılarda ortaya çıkacaktır.
Marka logosu olarak kullanılan beş uçlu taç
Merkezi Cenevre'de bulunan şirketin temelleri 1905 yılında atıldı. Hans Wilsdorf, Alfred Davis ile beraber Londra'da saat toptancılığı yapmak için Wilsdorf & Davis şirketini kurdu. Davis saatlerin kasasının üretimiyle ilgilenirken, Wilsdorf merkezi İsviçre'nin Biel kentinde bulunan Aegler firmasından saat mekanizmaları temin etmekteydi. Wilsdorf, ürettikleri saatler için seçtikleri Rolex isminin ticari tescil kaydını 1908 yılında yaptırdı. Rolex'in "rolling export"un kısaltması olduğu tahmin edilmektedir, ancak Wilsdorf Rolex ismini neden seçtiğini hiçbir zaman açıklamamıştır.
Bu tarihten sonra üretilen saatlerin kadranına Rolex yazısı da işlenmeye başlamıştır. Kadrana marka ismi yazılması kendi zamanı için sıradışı bir uygulamaydı. Saat kadranlarına sadece satıcının isminin yazılması bir gelenek olarak yerleşmişti. Kısa marka ismi sayesinde firma isminin de kadranda yer kalması nedeniyle Wilsdorf zaman içinde daha fazla sayıda saati Rolex markası altında piyasaya sunmaya devam etti. Kasada, kadranda ve mekanizmada sadece Rolex isminin kullanılması ise 1908 yılında yapılan isim tescilinden 19 yıl geçtikten sonra gerçekleşti.
Beş uçlu taç sembolü 1925 yılında marka yazısına eklendi. Bu logonun nasıl oluştuğu da bilinmemektedir. Saatçilikle ilgilenen çevreler tacın beş ucunun saat ustasının beş parmağını ya da Rolex'in harf sayısını temsil ettiğini tahmin etmektedir. Bu yeni sembol ancak 1939 yılından sonra her kadranda, kurma tepesinde ve tokada yer almaya başlamıştır.
Che Guevara ve Fidel Castro gibi devrimciler de Rolex'in sağlam ve kaliteli saatler ürettiğinin farkındaydılar. Rolex saatlerin sağlamlıklarının 1959 yılında gerçekleşen Küba Devrimi'nde bir rolü olup olmadığı bilinmese de, bu iki büyük devrimcinin Rolex saatler takması bu markanın efsanevi bir üne kavuşmasında etkili olmuştur. Şimdiye kadar başka hiç bir saat üreticisi Rolex'in hitap ettiği kadar farklı bir müşteri yelpazesine ulaşmayı başaramamıştır. Dünya liderlerinden, Dalay Lama gibi dini önderlere ve Elle Macpherson gibi top modellere kadar çok sayıda ünlü isim Rolex'i tercih etmiştir ve tercih etmeye devam etmektedir.
1910'dan beri kalite sembolü olmuş kronometre sertifikası
Rolex'in manüfaktür mekanizmaları oldukça hassastır. İsviçreli üreticinin tüm saatleri Contrôle Officiel Suisse des Chronomètres (İsviçre Resmi Kronometre Test Enstitüsü-COSC) tarafından verilen kronometre sertifikasına sahiptir. COSC, standartlaştırılmış bir süreç içinde saat mekanizmalarını beş farklı pozisyonda ve üç değişik sıcaklıkta test etmektedir. Test süreci 15 gün sürmektedir. Rolex, bu test sürecinin yanı sıra mekanizma kasanın içine yerleştirildikten sonra kendisi de test eder ve günde sadece +/- 2 saniye sapmayla çalışan saatleri satışa sunar.
Şirketin kurucusu Wilsdorf, 20. yüzyılın başından itibaren ürettiği kol saatlerinin hassas çalışmasına büyük önem vermiştir. 1910 yılında Londra'da ürettiği saatlerden birini Biel'de bulunan saatçilik okuluna hassasiyet testi için göndermiştir. Resmi gözetim altında yapılan ve iki hafta süren testler sonucunda ilk kez bir kol saatine kronometre sertifikası verilmiştir.
Wilsdorf, dört yıl sonra manuel kurmalı Aegler mekanizmalarından birini Kew-Teddington Gözlemevi bünyesinde faaliyet gösteren National Physical Laboratory (Ulusal Fizik Laboratuvarı) tarafından test edilmesi için Londra'ya gönderdi. Mekanizma üç farklı sıcaklıkta ve beş farklı pozisyonda -tepe yukarıda, sağda ve solda; kadran aşağıda ve yukarıda) yapılan testi başarıyla geçti. Altın kasaya ve mavi emaye bezele sahip bu saat 45 gün süren testlerden sonra dünyanın A sınıfı sertifikaya sahip ilk kol saati oldu. Bu sertifika o zamana kadar sadece denizcilikte kullanılan kronometreler gibi daha büyük saatlere verilmiştir.
Rolex'in sosyal sorumluluk projeleri
Rolex saat alırsanız, aynı zamanda sosyal sorumluluk projelerine de destek vermiş olursunuz. Şirketin kurucusu Wilsdorf'un çocuğu yoktu ve bu nedenle eşinin vefatından sonra kendi şirket hisseleriyle toplum yararına faaliyetler yürüten Hans-Wilsdorf-Stiftung vakfını kurdu. Rolex'in çoğunluk hisseleri bu vakfa aittir ve şirket gelirlerinin önemli kısmı da vakfa aktarılmaktadır. Bu sayede vakıf sosyal girişimleri, çevre koruma programlarını, bilimsel çalışmaları, sanat ve kültür projelerini destekleyebilmektedir.